Εικονική Πραγματικότητα: Νέα θεραπεία για τις φοβίες

Τον Απρίλιο του 1995 παρουσιάστηκε στο επιστημονικό περιοδικό (American J.of Psychiatry) μια θεραπεία σε πειραματικό στάδιο, η οποία ήταν βασισμένη στην εικονική πραγματικότητα (virtual reality, or artificial reality or virtual environment) και η οποία βοήθησε άτομα που έπασχαν από ακροφοβία σε σύντομο χρονικό διάστημα (2 μήνες) να μειώσουν τον φόβο τους για τα ύψη.  Αυτή η μελέτη πιστεύεται ότι είναι η πρώτη που έλεγχε την χρήση εικονικής πραγματικότητας για θεραπείες διαταραχών συμπεριφοράς. Εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από φοβίες, η επίδραση των οποίων τα εμποδίζει στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για νέες δυνατότητες αντιμετώπισης των φοβιών ευρέου φάσματος, των οποίων η θεραπεία σήμερα βασίζεται κυρίως στην έκθεση σε πραγματικές καταστάσεις που δημιουργούν άγχος. Η Θεραπεία των φοβιών με χρήση εικονικής πραγματικότητας αρχίζει σιγά σιγά να γίνεται αποδεκτή από τους θεραπευτές. Πλήθος μελετών δείχνουν να είναι αποτελεσματική στην κλειστοφοβία, την ακροφοβία, την φοβία για τα αεροπλάνα όπως και σε άλλες φοβίες.  Οι μελέτες συνεχίζονται για να διαπιστωθεί π.χ η χρήση της εικονικής πραγματικότητας σε Ψυχολογικές θεραπείες όπως και η αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και Υπολογιστών με έναν αποτελεσματικό τρόπο Στην παραδοσιακή θεραπεία οι φοβίες αντιμετωπίζονται με την σταδιακή έκθεση του ατόμου σε πραγματικό περιβάλλον (in vivo) η μέσω της φαντασίας του σε ερεθίσματα που του προκαλούν φόβο, άγχος ή/και δυσφορία και τα οποία αποφεύγει και θέλει να απαλλαγεί. Η in vivo ή μέσω της φαντασίας έκθεση του ατόμου σε ότι του προκαλεί άγχος και φόβο στοχεύει να απευαισθητοποιήσει το άτομο και να μειώσει τις συνδέσεις μεταξύ των φοβογόνων καταστάσεων και των δυσάρεστων συναισθημάτων δίνοντας μια επιπλέον δυνατότητα, την συνειδητοποίηση πως έχει τον έλεγχο και μπορεί να διορθώσει και να αλλάξει αυτά που τον εμποδίζουν να λειτουργήσει φυσιολογικά.

Εικονικός κόσμος, αληθινή θεραπεία

   

Φανταστητε τη σκηνή: σε ένα αεροπλάνο, είστε δεμένος και έτοιμος για την απογείωση. Τα ταξίδια με αεροπλάνο, όμως, σας τρομοκρατούν και ξαφνικά νιώθετε τρελή επιθυμία να πεταχτείτε από τη θέση σας. Εκείνη τη στιγμή, ακούτε μια απαλή φωνή - του θεραπευτή σας - να σας λέει να προσπαθήσετε να χρησιμοποιήσετε κάποια από τις μεθόδους καταπράυνσης της κρίσης πανικού τις οποίες σας έχει διδάξει. 
Αμέσως μετά το σκηνικό γύρω σας εξαφανίζεται - και καθώς βγάζετε τα ακουστικά, επιστρέφετε στην ασφάλεια του ιατρείου...

Η σκηνή αυτή - γράφουν οι "Τάϊμς" του Λονδίνου - συμβαίνει ολοένα συχνότερα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, όπου γιατροί χρησιμοποιούν την τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας για να θεραπεύουν πλήθος διαταραχών - από τη φοβία του ταξιδιού με αεροπλάνο έως τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες που εμφανίζουν οι Αμερικανοί στρατιώτες που επιστρέφουν από το Ιράκ.

Σε μελέτη του που δημοσιεύθηκε προσφάτως στη «Βρετανική Επιθεώρηση Ψυχιατρικής» (ΒJΡ), ο δρ Ντάνιελ Φρίμαν, κλινικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Κing΄s College του Λονδίνου, «έστειλε» 200 εθελοντές σε μια εικονική βόλτα στο Μετρό του Λονδίνου, σε ένα βαγόνι γεμάτο από εικονικούς επιβάτες.

Όπως διαπίστωσε, 40% των εθελοντών παρουσίασε παρανοϊκές ή ύποπτες σκέψεις. Μία από τις γυναίκες που συμμετείχαν είπε «αισθανόμουν παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο άντρες κοντά στην πόρτα», παρ΄ ότι οι άντρες ήταν εικονικοί και το ήξερε.

Τώρα που ο δρ Φρίμαν απέδειξε πως η εικονική πραγματικότητα μπορεί να προκαλέσει παρανοϊκά αισθήματα, ελπίζει ότι θα αποδείξει την αξία της και για τη θεραπεία της παράνοιας.

Κατά των φοβιών 

Αντίστοιχα, η δρ Πέιτζ Άντερσον, ψυχολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια, χρησιμοποιεί την τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας για να βοηθήσει τους ασθενείς της να ξεπεράσουν τη φοβία των αεροπλάνων και της διάλεξης ενώπιον κοινού.

«Η καλύτερη θεραπεία για τους πάσχοντες από φοβίες είναι η συνεχής έκθεση στο φοβικό αντικείμενο - ουσιαστικά το “αντιμετώπισε τον φόβο σου”», λέει. «Στον αληθινό κόσμο όμως, η συνεχής έκθεση στο φοβικό αντικείμενο είναι δύσκολη, λ.χ. το να ταξιδεύει κάποιος συνέχεια με αεροπλάνο έχει υψηλό οικονομικό κόστος. Αν όμως εκτίθεσαι εικονικά, μπορείς να κάνεις άπειρες απογειώσεις».

Σχετική μελέτη της δρος Άντερσον έδειξε ότι οι πάσχοντες που χρησιμοποίησαν την εικονική πραγματικότητα παρουσίασαν την ίδια βελτίωση με εκείνους που έκαναν θεραπεία με αληθινά ταξίδια.

Σαν βιντεοπαιχνίδι
Αν και επί χρόνια η εικονική πραγματικότητα ταλανιζόταν από φτωχής ποιότητας γραφικά και εμφανή έλλειψη ρεαλισμού, η τεχνολογία βελτιώθηκε σημαντικά τον τελευταίο καιρό. Βέβαια, έχει ακόμα πολύ δρόμο μπροστά της για να εξομοιωθεί πλήρως με τον αληθινό κόσμο. Παρ΄ ότι όμως εξακολουθεί να θυμίζει φτηνό βιντεοπαιχνίδι, οι ασθενείς επηρεάζονται βαθιά, κατά τη δρα Άντερσον, η οποία έχει δει τους ασθενείς της να κλαίνε και να αναπτύσσουν πλήρη κρίση πανικού κατά τη διάρκεια εικονικών πτήσεων.

Όπως εξηγεί ο δρ Μελ Σλάτερ, καθηγητής Εικονικών Περιβαλλόντων στο University College του Λονδίνου, οι εικονικοί κόσμοι είναι αρκετά ρεαλιστικοί ώστε να ξεγελούν τον εγκέφαλο που πιστεύει ότι είναι αληθινοί. Ο δρ Σλάτερ είδε αυτή την αντίδραση στην πράξη, όταν διεξήγαγε ένα πείραμα για το οποίο οι εθελοντές βρέθηκαν σε ένα εικονικό κτίριο στο οποίο ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά. Οι εικονικοί χαρακτήρες άρχισαν να τρέχουν έξω από το κτίριο και πολλοί από τους αληθινούς εθελοντές πετάχτηκαν από τις αληθινές καρέκλες τους, σαν να ήταν έτοιμοι να αρχίσουν και αυτοί να τρέχουν πανικόβλητοι.

Κατά του μετατραυματικού στρες 
Η εικονική πραγματικότητα χρησιμοποιείται επίσης για να βοηθάει τους στρατιώτες να αναρρώνουν από τη διαταραχή του μετατραυματικού στρες. Ο δρ Τζος Στίταλνικ είναι διευθυντής Έρευνας στην εταιρεία Virtually Βetter, η οποία εδρεύει στην Ατλάντα των ΗΠΑ και έχει αναπτύξει μεγάλος μέρος της τεχνολογίας της εικονικής πραγματικότητας.

Όπως εξηγεί, στη διαταραχή του μετατραυματικού στρες οι φοβίες του πάσχοντος συνήθως εκδηλώνονται ως εφιάλτες ή ονειροπολήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ήδη σε πολλά νοσοκομεία των ΗΠΑ εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας, ειδικά σχεδιασμένο για τους στρατιώτες που επιστρέφουν από το Ιράκ.

Επιπλέον, τα προκαταρτικά ευρήματα πενταετούς μελέτης, η οποία διεξάγεται από επιστήμονες του Πανεπιστημίου Έμορι στην Ατλάντα, δείχνουν πως η εικονική πραγματικότητα μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη διαχείριση των επώδυνων αναμνήσεων, μέσω της συνεχούς ανάκλησής της στη μνήμη.

Κατά των εθισμών 
Επιστήμονες από το Χιούστον, ανακοίνωσαν προσφάτως ότι κατόρθωσαν με τη βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας να θεραπεύσουν εθισμούς σε ουσίες, από αλκοόλ και μαριχουάνα έως τσιγάρο και κρακ.

Οι εθελοντές που συμμετείχαν στις σχετικές μελέτες «έζησαν» σε ποικίλους εικονικούς κόσμους, από πάρτι «πνιγμένα» στον καπνό των τσιγάρων έως εξαθλιωμένα παραπήγματα για χρήστες ναρκωτικών

Εικονική πραγματικότητα «αντίδοτο» στις ψυχικές διαταραχές

Εφαρμογές εικονικής πραγματικότητας και videogames για ενήλικους ή παιδιά που πάσχουν από κοινωνική φοβία, κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες Του Κώστα Δεληγιάννη Στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν μία σειρά από ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή οι φοβίες, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός από ψυχολόγους και ψυχίατρους σε όλο τον κόσμο υποστηρίζει πως, παράλληλα με τις υπόλοιπες μεθόδους θεραπείας, η τεχνολογία μπορεί και σε αυτή την περίπτωση να αποτελέσει ένα σημαντικό «όπλο». Πιο συγκεκριμένα, όλοι αυτοί οι ειδικοί επιστρατεύουν υπερσύγχρονες εφαρμογές virtual reality και απλά videogames, όπου αναπαράγονται είτε δυσάρεστες εμπειρίες που έζησε ο ασθενής είτε σενάρια που του είναι δύσκολο να αντιμετωπίσει και στην αληθινή ζωή. Με την ασφάλεια όμως που του παρέχει το γεγονός ότι «βρίσκεται» σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, ο ασθενής αρχίζει σταδιακά να εξοικειώνεται. Έτσι, ανάλογα με τον σκοπό της «ψηφιακής θεραπείας», είτε οι προγενέστερες εμπειρίες παύουν να του προκαλούν άγχος είτε βελτιώνεται η αυτοπεποίθησή του πως μπορεί να ανταποκριθεί και στην πραγματικότητα σε ανάλογες καταστάσεις. Στην πληρέστερη εκδοχή της, η συγκεκριμένη προσέγγιση ονομάζεται «Θεραπεία Εμβύθισης στην Εικονική Πραγματικότητα» (Virtual Reality Immersion Therapy, VRIT), αφού ο χρήστης «βυθίζεται» στο ψηφιακό περιβάλλον, φορώντας ένα σκάφανδρο που του παρέχει οπτικό πεδίο 360 μοιρών και αποδίδει στερεοφωνικό ήχο. Μέχρι σήμερα, η πιο συστηματική χρήση της VRIT αφορά την αντιμετώπιση του μετατραυματικού στρες (PTSD) σε Αμερικανούς βετεράνους στρατιώτες. Κι αυτό γιατί το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας ανέλαβε να πληρώσει τα κεφάλαια για τον απαραίτητο εξοπλισμό (περίπου 6.500 ευρώ για κάθε σύστημα) και την ανάπτυξη του λογισμικού – το οποίο ουσιαστικά προέκυψε από την προσαρμογή του Full Spectrum Warrior, ενός εμπορικού πολεμικού παιχνιδιού. Η πλατφόρμα ονομάστηκε Virtual Iraq, γιατί πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε βετεράνους από το Ιράκ – αργότερα, αναπτύχθηκε και το Virtual Afghanistan, για στρατιώτες που επέστρεψαν από το Αφγανιστάν πάσχοντας από PTSD. Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα προσομοίωνε τις συνθήκες πολέμου στις δύο αραβικές χώρες, αναπαράγοντας ολοένα πιο αγχογόνα σενάρια. Ο απώτερος στόχος είναι οι βετεράνοι να «ξαναζήσουν» την τραυματική εμπειρία που τους είχε στιγματίσει και, μιλώντας μετά για αυτήν, να καταπολεμήσουν το μετατραυματικό στρες. Κάτι που, σύμφωνα με τους δημιουργούς της πλατφόρμας, συμβαίνει στο 70% των θεραπευόμενων, οι οποίοι απαλλάσσονται από συμπτώματα όπως οι κρίσεις πανικού ή η κοινωνική απομόνωση που χαρακτηρίζουν τη διαταραχή. Περιπτώσεις κατάθλιψης Αν και πιο σποραδικά, η VRIT έχει χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση και άλλων διαταραχών – κυρίως φοβιών, όπως της αγοραφοβίας, της υψοφοβίας ή της αεροπλανοφοβίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εταιρεία που ανέπτυξε τα Virtual Iraq και Virtual Afghanistan, σήμερα προμηθεύει κλινικές και με τα Virtual Airplane, Virtual Audiences, Virtual Heights και Virtual Storm, τα οποία υποστηρίζει ότι είναι εξίσου αποτελεσματικά. Σταδιακά, μάλιστα, η εικονική πραγματικότητα χρησιμοποιήθηκε πειραματικά ακόμη και για την ανακούφιση ανθρώπων με σοβαρά εγκαύματα – όπως στο νοσοκομείο Harborview Burn Centre στο Seattle. Και βέβαια σε περιστατικά κατάθλιψης, όπου τα αποτελέσματα ήταν τόσο αισιόδοξα που, αν και η αποτελεσματικότητα της μεθόδου δεν έχει αποδειχθεί τελεσίδικα με κλινικές μελέτες, ήδη εδώ και μία πενταετία το Εθνικό Ινστιτούτο για την Υγεία και την Κλινική Αριστεία στη Βρετανία συστήνει τη χρήση της σε περιστατικά ήπιας και μέτριας κατάθλιψης, πριν από τη χορήγηση αντικαταθλιπτικών. «Θεραπευτικά» βιντεοπαιχνίδια Λόγω του υψηλού κόστους του εξοπλισμού, άλλοι επιστήμονες χρησιμοποιούν πιο απλοποιημένες «ψηφιακές θεραπείες», δηλαδή διαδραστικά προγράμματα τα οποία χρησιμοποιεί ο ασθενής όντας απλώς μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή. Η συγκεκριμένη λύση ενδείκνυται, σύμφωνα με τους ειδικούς, στις περιπτώσεις των ανηλίκων. Ο λόγος είναι ότι για τα περισσότερα παιδιά η χρήση των υπολογιστών είναι έτσι κι αλλιώς μια αγαπημένη συνήθεια, καθώς περνούν αρκετές ώρες σερφάροντας και παίζοντας βιντεοπαιχνίδια. Την ίδια στιγμή που συχνά βρίσκουν βαρετές τις συμβατικές συνεδρίες με τον ψυχολόγο ή δυσκολεύονται να «ανοιχτούν». Αυτός είναι ο λόγος που, από αυτό το καλοκαίρι, επιστήμονες από την κλινική Διαταραχών Άγχους του πανεπιστημίου της Florida και την εταιρεία Virtually Better θα δοκιμάσουν σε 30 παιδιά, ηλικίας 8-12 ετών, που πάσχουν από κοινωνική φοβία ένα λογισμικό το οποίο προσομοιώνει το σχολικό περιβάλλον. Περιλαμβάνοντας έξι εικονικούς χαρακτήρες –από τον «νταή» του σχολείου, μέχρι τον καλύτερο «μαθητή»– το λογισμικό «τρέχει» διάφορα σενάρια αυξανόμενης δυσκολίας, έτσι ώστε με την καθοδήγηση ενός ψυχολόγου το παιδί να μάθει πώς θα τα αντιμετωπίζει και στο πραγματικό σχολείο. Οι γιατροί της κλινικής υποστηρίζουν πως η συμβατική μέθοδος θεραπείας είναι αρκετά αποτελεσματική, ελπίζοντας ωστόσο ότι με το λογισμικό θα μπορούν να βοηθήσουν περισσότερα παιδιά σε λιγότερο χρόνο – αν βέβαια η δοκιμή δείξει πως είναι αποτελεσματικό. Κάτι που ισχύει πάντως στην περίπτωση του SPARX, ενός παιχνιδιού για την αντιμετώπιση της εφηβικής κατάθλιψης και, όπως απέδειξαν με κλινικές δοκιμές οι επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Auckland στη Νέα Ζηλανδία που το δημιούργησαν, έχει τα ίδια αποτελέσματα με τις συμβατικές συνεδρίες. Το SPARX είναι ένα παιχνίδι ρόλων όπου ο έφηβος υποδύεται έναν εικονικό πολεμιστή ο οποίος προσπαθεί με «μπάλες φωτιές» να αποκρούσει τις «αρνητικές σκέψεις» που έρχονται καταπάνω του, ενώ παράλληλα προσπαθεί να σώσει τον κόσμο, που βυθίζεται στην απαισιοδοξία και την απόγνωση. Το βιντεογκέιμ έχει επτά επίπεδα, με διάρκεια 35-40 λεπτά το καθένα –όπως και οι συμβατικές συνεδρίες– ενώ έχει απευθύνεται σε ηλικίες 13-17 ετών, στις οποίες εκδηλώνονται τα πρώτα συμπτώματα εφηβικής κατάθλιψης. Το SPARX έγινε ευρύτερα γνωστό πριν από λίγους μήνες, όταν κέρδισε το βραβείο το βραβείο καινοτομίας των Ηνωμένων Εθνών. Έτσι, ενδιαφέρον για την αξιοποίησή του έχουν δείξει θεραπευτικά ιδρύματα και ενώσεις ψυχολόγων από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τον Καναδά και την Αυστραλία, όπως επίσης και από χώρες οι οποίες θα ήθελαν να το μεταφράσουν στη γλώσσα τους.

Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να βοηθήσει στην ψυχική υγεία

Τα παιχνίδια πρέπει να είναι διασκεδαστικά και συναρπαστικά. Ορισμένα παιχνίδια περιλαμβάνουν το μυαλό και άλλα το σώμα. Κάποια περιλαμβάνουν και τα δυο. Λόγο αυτής της ιδιότητας τα παιχνίδια μπορεί να είναι το φάρμακο για έναν προβληματικό οργανισμό.

Εικονική πραγματικότητα

Οι πρώτες προσπάθειες για να χρησιμοποιηθούν τα παιχνίδια για θεραπεία επικεντρώνεται στην εικονική πραγματικότητα, έναν υπολογιστή-προσομοιωμένο στο περιβάλλον, και σε  ένα πρόσωπο το οποίο μπορεί να αλληλεπιδράσει σαν να ήταν στο «πραγματικό» κόσμο. Μια εικονική πραγματικότητα μπορεί να  προσέγγιση το φόβο, για παράδειγμα, θα μπορούσε να δημιουργήσει την αίσθηση ότι βρίσκεστε σε ένα αεροπλάνο ή σε μια κρουαζιέρα.

Σύμφωνα με το PubMed, οι ερευνητές δοκιμάζουν την εικονική πραγματικότητα για να βοηθήσουν  τους ανθρώπους με  ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας . Εδώ είναι ένας κατάλογος:

• μετά-τραυματικό στρες

• αποκατάσταση μετά από εγκεφαλικό

• κατάχρηση ναρκωτικών και οινοπνεύματος

• διακοπή του καπνίσματος

• αυτισμό

• διατροφικές διαταραχές και παχυσαρκία

• τραύλισμα

• φοβίες όπως ο φόβος ομιλίας σε δημόσιο περιβάλλον ή τον φόβο των ανοιχτών χώρων

• ανακούφιση του πόνου μεταξύ ανθρώπων με εγκαύματα

Exergames

Τα παιχνίδια μπορεί επίσης να βοηθήσουν  τους ανθρώπους να γίνουν πιο δραστήριοι. Οι ερευνητές ρίχνουν μια στενή ματιά σε παιχνίδια όπως το Wii της Nintendo, το Fitness και το Kinect του Xbox που βοηθούν στην κίνηση από τον καναπέ.

Πηγή : health.harvard.edu